"Is nature chaotic?" - reflecting on the ARTIS & UvNL shows

16 juni, 2025

Van links naar links: Merijn Doggen (UvNL hoofdredacteur), Prof.dr. Jan Bouwe van den Berg (wiskundige VU), Dr. Charissa de Bekker (microbioloog UU), ikzelf (evolutionair bioloog LU & Naturalis), en Eveline van Rijswijk (politicoloog, historicus & theatermaker). In mijn hand houd ik een kralenketting vast, die tijdens de show symbool stond voor een DNA streng in coole animaties op de dome. Foto door Femke Berkhout.

[English summary below]

We hadden er lang naar uitgekeken, maar begin juni was het dan eindelijk zo ver: de drie chique avondshows in het planetarium van ARTIS, uitgedacht door een team van journalisten, wetenschappers, theatermakers - en meer! Hoe ontzettend vereerd voelde ik mij om samen met zó veel verschillende slimme koppen drie dagen in de weer te zijn om ons verhaal over te brengen. De shows gingen in op alle natuurlijke 'orde en chaos' die onze wilde planeet rijk is.

Voor degenen die bij de shows waren: tof dat je er was! En ik ben benieuwd hoe je het hebt ervaren: laat dit mij vooral weten. En voor degenen die er helaas niet bij konden zijn, maar die nog wel nieuwsgierig zijn naar wat we tijdens deze avonden uitgespookt hebben, vat ik de avond - zoals ik deze ervaren heb - nog graag even samen.

De shows waren het uiteindelijke resultaat van een nauwe samenwerking tussen Universiteit van Nederland en dierentuin ARTIS-Park. De shows werden gegeven in het kader van (de nasleep van) het Aardbewoners Festival 2025 - en de locatie betrof het planetarium: dat is een grote, overdekte koepel in ARTIS waarop projecties te zien zijn die het gevoel van een immersive experience meegeven aan het publiek. Stond ik daar ineens - midden op een podium met een 'theater in the round' opstelling. Die term houdt in de theaterwereld in dat het publiek zich helemaal rondom het podium bevindt. Deze avonden heb ik, voordat ik ging optreden, dan ook steeds extra goed gecheckt of mijn haar van achteren wel ècht goed zat! [tekst gaat verder na de foto]

Het publiek onder de dome van het planetarium in ARTIS, tijdens de beginnende rondreis door het heelal. Foto door Femke Berkhout.

De inhoud van de shows zelf bestond uit, naar mijn mening (al is deze uiteraard gebiased), een zeer unieke combinatie van wetenschappelijke storytelling, theater-spektakels, visualisaties, en comedy. De presentator was Merijn Doggen, tevens hoofdredacteur van Universiteit van Nederland (UvNL) die de shows inluidde. Daarna startte het publiek met een gezamenlijke reis door het heelal, die verzorgd werd door experts uit ARTIS. En die reis eindigde uiteindelijk op onze kwetsbare planeet: moeder aarde. Dé plek waar het leven op de één of andere manier lang geleden alle ruimte kreeg om te ontstaan.

Op dat punt nam ik het podium over, want ik mocht hier meer over vertellen vanuit mijn achtergrond als evolutionair biologe bij Leiden Universiteit en Naturalis Biodiversity Center. Dus vertelde ik het publiek over LUCA, oftewel de 'Last Universal Common Ancestor', die meer dan vier miljard jaar geleden leefde! Ook sprak ik over hoe onze eerste, dierlijke voorouders sponzen waren die wel heel veel weg hadden van slap, nat washandje - maar dat dit niet een reden is om ze uit te lachen: het zijn namelijk súper succesvolle dieren, wat betreft hun evolutie, want ze bestaan nog steeds. [tekst gaat verder na de foto]

Zelfs ik, als gepassioneerd spreker en actrice, vond het een unieke ervaring voor de verandering eens op een rond podium te bewegen, met het publiek rondom en omhoog richting de dome boven mij kijkend! Foto door Femke Berkhout.

Verder vertelde ik over de ins en outs van de genetica en over wat mij zo fascineert aan DNA mutaties: dé foutjes van de natuur die nodig zijn om het leven in stand te houden. En die ons tegelijkertijd laten zien dat fouten maken iets heel natuurlijks is - ook al willen we dat zelf niet altijd graag toegeven.

Ik gaf uitleg over Charles Darwin en de Darwinvinken, over mijn onderzoek naar 'mislukte evolutie' bij kam- en marmersalamanders, en over hoe mensen denken zo uniek te zijn. En over hoe ik het met dat laatste dus ook best eens ben. Want wij, de Homo sapiens, zijn de enige diersoort die zó zelfverzekerd is, dat deze gelooft zich niet aan te hoeven passen aan zijn omgeving, zoals andere soorten. Homo sapiens past zijn omgeving wel gewoon aan zichzelf aan. En als dat hem niet meer lukt op aarde - dan maakt Homo sapiens slimme plannen om naar een andere planeet te verhuizen.

Hele ordelijke ideeën, voor een nogal chaotische soort - was mijn boodschap. [tekst gaat verder na de foto]

Een stukje van de technici die de  dome  besturden, samen met het team van UvNL die de wetenschappelijke animaties maakten. Op de achtergrond zie je mij een beetje op het podium rond waggelen tijdens mijn 'act'. Foto door Femke Berkhout.

Na mijn verhaal volgde Dr. Charissa de Bekker die gespecialiseerd is in het bestuderen van 'zombie-schimmels' bij mieren. Zij vertelde over hoe de stofjes die de zombieschimmels uitscheiden veel weg hebben van LSD - en dat dit mogelijk verklaart waarom mieren zich zó bizar gaan gedragen bij een infectie met zo'n zombie-schimmel. Charissa vertelde verder nog van alles over de verschillende zombie-schimmel-soorten, over of deze wel of niet op mensen kunnen overspringen, en over hoe de chaos die deze schimmels in de natuur bij de mieren veroorzaken juist orde scheppen in hun eigen voortbestaan.

Hierna volgde Prof.dr. Jan Bouwe van den Berg, die het wetenschappelijke deel van de avond afsloot. Hij vertelde over zijn werk als wiskundige en over hoe de wiskundige soms moeilijk te bevatten is, maar eigenlijk verstopt zit in alle natuur om ons heen. Hoe wiskunde orde kan scheppen in iets wat op het eerste gezicht chaotisch lijkt. Denk maar aan patronen op de huiden van dieren, zoals aan de vlekken van giraffen, de strepen van zebra's, of de stippen van luipaarden. Die patronen zijn - zo blijkt - vrijwel altijd te voorspellen en te verklaren aan de hand van wiskundige formules. En Jan Bouwe gaf ons daar de nodige uitleg over. [tekst gaat verder na de foto]

Eveline met de  dome  - zonder projecties - om haar heen tijdens onze repetities. Foto door Femke Berkhout.

Maar: hiermee was de avond nog lang niet helemaal afgesloten! Eveline van Rijswijk, die veel weet over geschiedenis en de politiek en die onder andere als theatermaker actief is, vermaakte het publiek nog met een hilarisch optreden en een mooi, betekenisvol lied over de mens. Daarin nam zij de nogal excentrieke gedragingen van Homo sapiens extra streng onder de loep - en dat sloot weer mooi aan bij het thema waarmee ik de verhalen die avond begon. For the record: Eveline is dus echt super grappig, trouwens! Had ik dat al gezegd?

Na de performance van Eveline, was de show dan echt voorbij - maar: de bezoeker mochten nog wél exclusief het dierenpark van ARTIS op om te gaan kijken bij de dieren laat in de avond. Sommige dieren slapen dan al, en andere dieren zijn dan juist wakker en actiever ten opzichte van tijdens reguliere openingstijden: nog een mooi voorbeeld van alle chaotische en ordelijke variatie in de natuur. Hopelijk liepen de mensen dan ook inderdaad rond op het park met een nieuwe kijk op het leven, en op de mens. En hopeljiok konden zij, net als ik, met een glimlach op hun gezicht de weg naar huis weer vinden. [tekst gaat verder na de foto]

Ik vertelde over misschien wel de 'grootste' fout die de evolutie gemaakt heeft - één die verstopt zit in het DNA van kamsalamanders. Op de achtergrond zie je ook de bewegende kralenketting-animatie. Foto door Femke Berkhout.

Kan jij nou - net als ik - niet genoeg krijgen van hoe evolutie werkt en hoe DNA in elkaar zit? Houd dan bijvoorbeeld de Instagram kanalen van niet alleen mijzelf (@wild_DNA), maar óók die van Universiteit van Nederland (@universiteitnl) in de gaten de komende tijd! Want hoewel deze shows er voor nu op zitten: mijn samenwerking met hen zet zich voort. Wij zijn namelijk nog láng niet uitgepraat over de bijzondere fenomenen in de wilde natuur!

Bedankt voor het lezen - en tot snel weer, dus! ;)

English summary:

Earlier this month, three special evening shows took place in the planetarium of ARTISZoo, created through a unique collaboration between Universiteit van Nederland (University of the Netherlands) and ARTIS Zoo as part of the "Aardbewoners Festival 2025". The shows were fully centered around the theme of "natural order and chaos" and provided the attendees with a unique, entertaining mixture of scientific storytelling, theatre, immersive visuals, and comedy.

After an introductory journey through the universe, I had the honor of participating in the chaos (punt intended!) by sharing insights from my former work as an evolutionary biologist at Leiden University and Naturalis Biodiversity Center. From my scientific and personal perspective, I told the audience stories - amongst other things - about LUCA (the Last Universal Common Ancestor, that lived a long time ago), about how all life is basically built on mutations (nature's true flaws) and about why sponges (our humble, animalistic ancestors) are simply evolutionary rock stars compared to us humans.

The evening also provided a platform to biologist Dr. Charissa de Bekker, who spoke about zombie fungi that manipulate ant behavior, and to mathematician Prof. Jan Bouwe van den Berg, who revealed how mathematical patterns underlie all seemingly chaotic and orderly beauty of animal markings, such as zebra stripes and leopard spots. Finally, the show closed with an incredibly witty and sharp performance by theatremaker and historian Eveline van Rijswijk, who reflected on many of the peculiar behaviors of Homo sapiens.

After the show ended, the visitors still had time to enjoy an exclusive, late-night stroll through the zoological park of ARTIS, allowing them to observe the animals and their behavior outside regular opening hours. A perfect ending to those nights that were full of wild wonder.

Curious to hear more about this topic and collaboration? Then make sure to follow me (@wild_DNA) on Instagram and LinkedIN if you did not already do so, but also follow Universiteit van Nederland (@universiteitnl on Instagram), because our journey to dive deeper into the mysteries of nature and to discuss those mysteries with the outside world certainly did not end yet with that third show.

So stay tuned!

Foto's:  alle foto's (inclusief die op de banner/thumbnail) zijn gemaakt door Femke Berkhout (@femmiephotography) en gedeeld met mij via Universiteit van Nederland. Ik heb deze op mijn website met toestemming van de redactie van UvNL.

Dankwoord:  In het bijzonder bedank ik graag oprecht nog één keer iedereen die hier op wat voor manier dan ook aan mee heeft gewerkt vanuit UvNL, ARTIS, UU, UvA, LU, Naturalis, technische bedrijven, catering bedrijven, en meer! En uiteraard bedank ik vooral óók het publiek van die avonden voor hun aanwezigheid, aandacht, en slimme vragen - en bedank ik de lezers van deze blog voor hun interesse in het topic en de terugblik!